Historia

Towarzystwo Gospodarcze Polskie Elektrownie w działaniu 1990-2005

W okresie trudnego początku transformacji polskiego przemysłu, zgodnie z wymogami gospodarki rynkowej, narastała potrzeba stworzenia organizacji, która reprezentowałaby sektor wytwórczy polskiej energetyki. Inicjatywa zrodziła się w środowisku kierowniczym dużych elektrowni systemowych.

Komitet Założycielski Towarzystwa Elektrowni został powołany podczas zebrania, w którym uczestniczyło 16 entuzjastów idei. Spotkanie odbyło się w Elektrowni Połaniec 17 października 1990 roku. Skład Komitetu podano w załączniku nr 1 do niniejszego rozdziału.

Wybranemu wówczas pięcioosobowemu Komitetowi przewodniczył ówczesny dyrektor Franciszek Wołodźko. Komitetowi powierzono zaś zadanie powołania do życia Towarzystwa Gospodarczego Polskie Elektrownie w celu „działania na rzecz rozwoju przemysłu energetycznego i racjonalnego wykorzystania urządzeń energetycznych, wykorzystania postępu technicznego oraz ograniczenia skutków pracy elektrowni na środowisko, wykonywania analiz technicznych i ekonomicznych, związanych z produkcją energii elektrycznej”.

Wstępna rejestracja Statutu i Stowarzyszenia nastąpiła 13 grudnia 1990 roku pod poz. 887 RSP prowadzonego przez VII Wydział Cywilny Sądu Wojewódzkiego w Warszawie.

Walne Zgromadzenie, które odbyło się 17 stycznia 1991 roku w Warszawie, dokonało wyboru władz Stowarzyszenia. Na czele pięcioosobowego Zarządu Towarzystwa Gospodarczego Polskie Elektrownie stanął dotychczasowy przewodniczący Komitetu Założycielskiego dyr. Franciszek Wołodźko. Kolejne składy władz TGPE wyłonione na Walnych Zebraniach można znaleźć w zał. nr 2.

Na mocy postanowienia Sądu Rejonowego dla M. St. Warszawy (XIX Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego) Towarzystwo Gospodarcze Polskie Elektrownie (TGPE) zostało wpisane 13 grudnia 1990 do Rejestru Stowarzyszeń.

Siedziba Stowarzyszenia mieści się w Warszawie, przy ulicy Kruczej 6/14. Liczba członków zwyczajnych i wspierających stopniowo wzrastała, co ilustruje tablica 1. Uznać to można za dowód uznania, jakim się cieszy TGPE w środowisku energetyków.

Pionierski okres organizacji TGPE dobiegł końca, gdy w 1991 roku ogłoszono konkurs na dyrektora Biura, który wygrał mgr inż. Sławomir Krystek.

W pierwszym okresie działalności Towarzystwo koncentrowało swoją uwagę na następujących kluczowych problemach:

• ekonomice pracy elektrowni ze szczególnym uwzględnieniem cen węgla i cen wewnętrznych (transferowych) za energię elektryczną obowiązujących między podsektorami wytwarzania oraz przesyłu i rozdziału energii elektrycznej,
• restrukturyzacji podsektora wytwarzania energii elektrycznej oraz tworzeniu nowych powiązań z zapleczem produkcyjno-remontowym i naukowo-technicznym energetyki.

• ochroną środowiska zagrożonego pracą elektrowni i określeniem niezbędnych kierunków działania w celu poprawy sytuacji,
• propagowaniem nowych rozwiązań technicznych w elektrowniach,
• podnoszeniem kwalifikacji kadry kierowniczej oraz szkoleniem wybranych grup specjalistów.

W trakcie pierwszej kadencji Władz Towarzystwa odbyło się 18 zebrań lub narad, w których często uczestniczyli wszyscy członkowie TGPE. Tematykę spotkań ustalał Zarząd, natomiast ich organizacją zajmowało się Biuro Towarzystwa, wspomagane przez personel elektrowni, na terenie których odbywały się zjazdy.

W tym okresie zorganizowano:

• dwie wycieczki do Francji i Niemiec dla zapoznania się z doświadczeniami w eksploatacji elektrowni w tych krajach,
• sympozja, konferencje i narady szkoleniowe dla specjalistów na ogół elektrowni, które są członkami wspierającymi Towarzystwo.

Na podkreślenie zasługują również takie przejawy aktywnego reagowania TGPE na potrzeby podsektora wytwarzania do:

• MPiH w sprawach m.in. finansowania zapasów węgla, braku środków finansowych w elektrowniach i restrukturyzacji podsektora wytwórczego,
• Sejmu RP w sprawie cen i wadliwych rozwiązań ekonomicznych stosowanych przez MPiH.

TGPE inicjowało też i koordynowało wiele projektów, jak choćby:

1. Analiza możliwości i opracowanie propozycji zmian strukturalnych, organizacyjnych o zarządzania w energetyce.
2. Projekt zasad rozliczeń w obrotach mocą i energią elektryczną między wytwórcami, PSE i zakładami energetycznymi.
3. Oszacowanie wartości parametrów do oceny efektywności wytwarzania energii elektrycznej z węgla kamiennego i brunatnego.

W pierwszych latach działalności Towarzystwo doskonaliło także Statut i metody działania, wyciągając wnioski z zebranych doświadczeń. Świadczą o tym m.in. decyzje o powołaniu grup problemowych złożonych ze specjalistów o wysokich kwalifikacjach. Powołano następujące Zespoły: ds. Restrukturyzacji, ds. Cen Transferowych, ds. Ekonomicznych, ds. Ochrony Środowiska, ds. Komputeryzacji, ds. Technicznych, ds. Analiz Przepisów Prawnych.

Rozliczenia finansowe w okresach kadencji władz TGPE były przedmiotem kontroli prowadzonych przez biegłych i Komisję Rewizyjną, a później przyjmowane przez Walne Zgromadzenie członków Towarzystwa.

Przed Walnymi Zebraniami Biuro Towarzystwa przygotowuje każdorazowo zarówno sprawozdania z działalności, jak i program działania na najbliższy rok.

Lata 1994-1996 to okres wzmożonej aktywności elektrowni oraz władz centralnych Towarzystwa w procesie ustalania zasad restrukturyzacji energetyki i prywatyzacji. Również ważne były prace nad ustaleniem prognoz wieloletnich rozwoju energetyki oraz nad treścią projektu ustawy Prawo energetyczne.

TGPE aktywnie wpływało na ustalenia zasad i zaleceń restrukturyzacji elektroenergetyki, cenotwórstwa, ekonomiki oraz rozwoju podsektora wytwarzania w długoletniej perspektywie.

Pośród zagadnień, którymi TGPE poświęciło w tym okresie najwięcej uwagi, wymienić należy:

1. Zmiany strukturalne w elektroenergetyce:

• zorganizowano dwa seminaria poświęcone ocenie sytuacji polskiego sektora elektroenergetycznego i propozycji jego restrukturyzacji oraz narady z udziałem Dyrektorów Naczelnych elektrowni;
• sformułowano opinie do opracowań Urzędów Centralnych oraz Pełnomocnika MPiH w sprawie prywatyzacji i restrukturyzacji elektroenergetyki.

W wyniku m.in. tych działań do końca 1996 r. większość elektrowni przekształcono w Spółki Akcyjne Skarbu Państwa.

2. Współdziałanie z organami centralnymi.

Współpraca dotyczyła głownie tematyki cenotwórstwa w sektorze oraz cen węgla dla elektrowni, cen hurtowych energii elektrycznej, a partnerami TGPE były m.in. różne agendy MPiH, MOSiZN oraz podkomisja Sejmu ds. Prawa Energetycznego. Ponadto, Towarzystwo przygotowało własny program i opiniowało inne wersje programów redukcji SO2 w elektrowniach. W wyniku tych działań nastąpiło wyraźne wzmocnienie roli TGPE jako reprezentanta podsektora wytwarzania wobec organów centralnych państwa.

3. Rozwój sektora elektroenergetyki.

W 1995 r. powstały dwa opracowania:

• MPiH - „Założenia polityki energetycznej Polski do 2010 r.”
• PSE S.A. - „Studium rozwoju podsystemu wytwarzania energii elektrycznej do 2020 r.”

Udział TGPE w tym przypadku ograniczył się do opiniowania tych dokumentów.

4. Współdziałanie w tworzeniu systemu ekonomicznego energetyki.

Towarzystwo odegrało aktywną rolę w tworzeniu „Zasad Hurtowego Obrotu Energią Elektryczną w Krajowym Systemie Elektroenergetycznym”, a także przy opracowaniu zasad rynku energii elektrycznej oraz „Instrukcji zaliczania składników majątkowych do środków trwałych i wartości niematerialnych”.

Wszystkie wymienione regulacje prawne miały zasadnicze znaczenie dla kształtowania wyników ekonomicznych pracy elektrowni.

5. Udział w tworzeniu przepisów prawnych.

Działanie Towarzystwa dotyczyło przede wszystkim Prawa energetycznego – opiniowano kolejne jego wersje, postulowano zmiany w przepisach wykonawczych. Przedstawiciele Towarzystwa uczestniczyli w zespołach roboczych i naradach specjalistów.

6. Współdziałanie z organizacjami sektora elektroenergetyki.

W połowie lat 90. TGPE współdziałało m.in. z następującymi organizacjami: Centrum Informatyki Energetyki, Instytutem Energetyki, GBSiPE „Energoprojektem”, „Energopomiarem”, „Energoserwisem”, IASE, Fundacją Energetyka Polska Fundacją Efektywnego Wytwarzania Energii, Federacją Sportową „Energetyk”. Współpraca dotyczyła rozwiązywania aktualnych problemów sektora, w tym: restrukturyzacji, Prawa energetycznego, obniżenia kosztów pracy elektrowni, opiniowania dokumentów.

7. Doskonalenie pracy Towarzystwa.

W latach 1995-1996 członkowie kierownictw elektrowni uczestniczyli w 33 naradach (w 18 brali udział dyrektorzy naczelni, w 5 dyrektorzy ekonomiczni, w 6 dyrektorzy techniczni, a w 4 dyrektorzy ds. inwestycji). Umożliwiło to wymianę poglądów oraz wypracowanie optymalnych propozycji i rozwiązań, jak również przekazanie bieżącej informacji gospodarczej. Dzięki spotkaniom organizowanym kolejno w różnych elektrowniach uczestnicy zapoznali się z najnowszymi rozwiązaniami technicznymi zwiększającymi niezawodność i efektywność pracy urządzeń. Towarzystwo organizowało też spotkania specjalistów w celu omówienia innych ważnych zagadnień jak np. przeszacowanie majątku, ochrona środowiska, systemy łączności, sprawy BHP itp.

8. Podnoszenie kwalifikacji kadr.

Towarzystwo ułatwiało organizację tego celu poprzez:

• szkolenia za granicą oraz wyjazdy studialne (USA, Anglia) i menedżerskie we współpracy z amerykańską firmą New State Elektrocity & Gas, British Power International i National Power;
• udział 54 osób w konferencjach zagranicznych, w tym w Power Gen w ramach programu „Utility Partner-ship Program”.

Tematyka studiów szkoleń i konferencji to m.in. organizacja energetyki, problematyka zarządzania, finansowania, gospodarki materiałowej, rynku energii i gospodarki remontowej.

Realizacja tak bogatego programu działania Towarzystwa nie byłaby możliwa bez ogromnego wkładu pracy ze strony Biura TGPE, którym nieprzerwanie od 1991 roku kieruje dyrektor Sławomir Krystek. Biuro koordynuje pracę zespołów specjalistów, organizuje narady kierownictwa elektrowni oraz reprezentuje Towarzystwo wobec urzędników, instytucji i banków.
Dzięki analizie doświadczeń zdobytych w pierwszym okresie udało się udoskonalić metody działania i ustalić taką tematykę zebrań i narad, aby ściśle odpowiadała potrzebom podsystemu wytwarzania.
W końcu lat 90. większość problemów i zagadnień podejmowanych prze TGPE w poprzednim okresie nie straciła na aktualności i większość inicjatyw była kontynuowana. Towarzystwo coraz skuteczniej udzielało także pomocy elektrowniom.
W roku 2000 przedmiotem zainteresowania TGPE były:

• problemy ekonomiczne i organizacyjne związane z restrukturyzacją sektora elektroenergetyki i wprowadzeniem rynku energii elektrycznej;
• współdziałanie w tworzeniu Giełdy Energii Elektrycznej;
• pomoc w rozwiązywaniu problemów ekonomicznych i organizacyjnych elektrowni;
• podnoszenie kwalifikacji i wymiana doświadczeń kadry kierowniczej elektrowni;
• zagadnienia związane z prywatyzacją elektrowni;
• ochrona środowiska i potrzebne w tym celu działania oraz techniki modernizacyjne;
• podnoszenie poziomu bezpieczeństwa pracy w elektrowniach;
• przejmowanie doświadczeń firm elektroenergetycznych w krajach o wysokiej technice i ekonomice;
• współdziałanie z urzędami centralnymi;
• przejmowanie inicjatyw tworzenia potrzebnych przepisów.

Towarzystwo podejmowało także współpracę z coraz większą liczbą organizacji krajowych i zagranicznych.
Na Walnych Zgromadzeniach TGPE w latach 1999 i 2000 dokonywano wyboru Członków Honorowych spośród osób szczególnie zasłużonych dla energetyki.
Podsumowując lata 1998-2000 należy dodać, że podczas 27, zwołanych przez TGPE, zebrań prezesów elektrowni omówiono wiele istotnych problemów związanych z bieżącą i perspektywiczną działalnością elektrowni.
Wśród różnorodnej tematyki omawianej na spotkaniach zdecydowanie największą wagę przywiązano do:

• zmian organizacyjnych w elektroenergetyce, a zwłaszcza do zasad prywatyzacji;
• problemów utworzenia i działania Giełdy Energii;
• kontraktów średnio- i długoterminowych na dostawy energii oraz zasad ich funkcjonowania w przyszłości;
• współpracy z agendami UE i działania w ramach Polskiego Komitetu Energii Elektrycznej.

Zarząd TGPE odbył 11 posiedzeń, Grupy i Zespoły Problemowe – 81 narad, zorganizowano 10 seminariów, sympozjów i konferencji, 20 wyjazdów studyjnych, 2 szkolenia specjalistyczne. Przeważała tematyka dostosowana do potrzeb zarządzania elektrowniami.
W roku 2001 wśród priorytetowych zadań TGPE znalazły się:

• zapewnienie wpływu na przebieg procesu prywatyzacji sektora elektroenergetycznego;
• koordynacja działań branży elektroenergetycznej przy organizacji sprzedaży energii elektrycznej;
• rozwijanie sprawdzonych w dotychczasowej działalności form pracy oraz skoncentrowanie się na tematyce nowej techniki, ekonomiki i organizacji;
• określenie kierunków działania elektrowni w ramach wdrożenia Rządowego programu „Założenie polityki energetycznej Polski do 2020 r.”

Tak ambitne i kompleksowo sformułowane cele działania nie zostać w pełni zrealizowane w ciągu jednego roku, rozpoczęto jednak wówczas prace kontynuowane z powodzeniem w następnych latach. W roku 2002 Zarząd TGPE w ten sposób skonkretyzował najważniejsze zadania Towarzystwa:

• ustalenie nowej strategii rozwoju i prywatyzacji elektroenergetyki;
• wprowadzenie w życie nowej dyrektywy 2001/80/WE Unii Europejskiej w prawie ograniczeń zanieczyszczenia powietrza (emisji spali);
• doskonalenia zasad i zachowań wytwórców na Rynku Bilansującym;
• przygotowanie do handlu energią w warunkach wprowadzenia akcyzy na energię elektryczną;
• założenia polityki energetycznej Polski do 2020 roku w dziedzinach przekształceń systemowych i polityki inwestycyjnej.

Lata 2003-2004:

• uczestnictwo w pracach związanych z rozwiązaniem kontraktów długoterminowych (KDT),
• uczestnictwo w pracach związanych z nowelizacją Ustawy o zamówieniach publicznych,
• udział w pracach prowadzonych przez Ministerstwo Środowiska w zakresie dostosowań Dyrektywy IPPC 96/61/WE do zmian przepisów Prawa Ochrony Środowiska,
• na wniosek UKiE opracowano raport dla Ministerstwa Środowiska z wdrożenia Dyrektywy LCP 2001/80/WE,
• opracowano Krajowy Plan Redukcji Emisji i przekazano ministerstwom sposób na wdrożenie Dyrektywy LCP 2001/80/WE
• zmniejszając obciążenia kosztowe przy ograniczeniu emisji SO2, NOx i pyłów emitowanych przez duże źródła spalania,
• uczestnictwo w opracowaniach wdrożenia Dyrektywy 2001/77/WE dotyczącej produkcji „zielonej”.

W 2004 r. wykonano również na potrzeby Elektrowni:

• optymalizacja strategii wytwórców wobec zmian w Krajowym Systemie Elektroenergetycznym i na rynku energii elektrycznej,
• działanie na rzecz wytwórców energii elektrycznej na rzecz zmian w Prawie Energetycznym i rozporządzeniach wytwórczych w związku z dyrektywą unijną 2003/54/EC oraz o podatku akcyzowym,
• analiza stosowania ustawy Prawo zamówień publicznych,
• analiza podstawowych parametrów handlowych wynikających z dotychczas zawartych umów prywatyzacyjnych w polskim sektorze elektroenergetycznym,
• strategia rozwoju elektroenergetyki i ciepłownictwa z uwzględnieniem długoterminowej prognozy rozwoju gospodarki paliwami i energią do roku 2025.

Oczywiście podstawowe kierunki i formy działalności są określone przez statut (zał. nr 5) i nie ulegają zmianom, natomiast zadania bieżące są na ogół determinowane sytuacją gospodarczą kraju, a sektora elektroenergetyki w szczególności. Pozwala to wyodrębnić zagadnienia, których waga dla podsektora wytwarzania nie zmalała do końca lat 90:

• konsolidacja i prywatyzacja energetyki [2, 7, 8],
• ekonomika działania podsektora wytwarzania [11, 15, 16],
• odtworzenie zużytych mocy produkcyjnych [9],
• tworzenie rynku energii (Giełda Energii Elektrycznej) [18, 19],
• ochrona środowiska (porozumienie z Kioto) [5.1, 5.2, 5.3, 5.4, 5.5],
• zielona energia i energetyka rozproszona [17],
• przystosowanie do konkurencji w ramach UE [11, 13,16],
• bezpieczeństwo energetyczne kraju [6],
• rządowe plany rozwoju sektora elektroenergetyki do 2020 r. [1].

Do realizacji wymienionych zadań wypracowano w TGPE skuteczne formy działania, o których była już uprzednio mowa, a więc głownie systematyczne spotkania członków i ekspertów w formie narad oraz pracy zespołów problemowych i organizowanie szkoleń. Aby racje Towarzystwa konfrontować z poglądami innych zainteresowanych, organizuje się konferencje [np. 3], zagraniczne wyjazdy szkoleniowe i publikuje artykuły w prasie [np. 2, 4, 5, 6, 7, 8].
Który z tematów należy jednak uznać za najistotniejszy dla Towarzystwa w ostatnim czasie? Niewątpliwie wyzwania związane z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej, a zwłaszcza zbyt powolne powstawanie „rynku energii”.
W takiej sytuacji „handel emisjami” to szansa, którą należy wykorzystać [14]! Poprawa sytuacji ekonomicznej, również w podsektorze wytwarzania., umożliwiałaby inwestycje modernizacyjne i odtworzeniowe, a także inwestycje na rzecz ochrony środowiska.
Sytuacja elektroenergetyki łącznie z podsektorem wytwarzania, budzi mieszane uczucia. Z jednej strony – w podsektorze wytwarzania dokonano znacznego wysiłku w kierunku poprawy ochrony środowiska poprzez ograniczenie emisji do atmosfery pyłów i gazów ja np. NOx , CO, SO2 i zmodernizowano prawie wszystkie elektrownie systemowe. Z drugiej strony – nie rozwiązano jeszcze wszystkich problemów koniecznych do powstania rynku energii, a więc sprawy kontraktów długo- i średnio terminowych, urynkowienia cen paliw oraz restrukturyzacja energetyki. Kondycja finansowa branży nie jest tak silna i stabilna, jak wymagałaby tego sytuacja.
Wystarczy przytoczyć dane z 2003 r. dotyczące pozycji elektrowni w rankingu 500 najlepszych przedsiębiorstw [15]. W gronie tym znajdowało się 20 wytwórców energii elektrycznej, tzn. elektrowni i elektrociepłowni. Czołowe miejsca na liście w podsektorze wytwarzania zajmowały: PKE (21), El. Bełchatów (61), Z.El.PAK (56), El. Turów (58), El. Opole (60), El. Kozienice (61). Jednakże warunki działania branży są takie, że średni wskaźnik rentowności majątku w grupie przedsiębiorstw elektroenergetycznych wynosił wówczas 0,94 %, a w podsektorze wytwarzania 1,09 %. Najlepszą elektrownią pod tym względem była El. Rybnik (8,79 %).
W większości krajów UE deregulacja rynku energii została wdrożona w latach 1998-2000. Można się więc obawiać, że polskie przedsiębiorstwa elektro-energetyczne nie skonsolidowane i dysponujące małymi rezerwami kapitałowymi będą trudno znosić proces urynkowienia.
Nadziei upatrywać można w przygotowywanych projektach ustaw dotyczących branży [18, 19] oraz w zatrudnionych w niej ludziach, wspaniałych, doświadczonych i ofiarnych specjalistach oraz w działaczach gospodarczych, którzy w większości są członkami TGPE. Niektórzy z nich, z okazji jubileuszu 10-lecia bratniego towarzystwa Izby Gospodarczej Energetyki i Ochrony Środowiska, odznaczeni zostali Odznaką Honorową „Za zasługi dla energetyki”, wśród nich Prezes Jan Kurp, Wiceprezes Joanna Strzelec-Łobodzińska i PrezesAdam Smolik.
Na koniec refleksja historyczna, działalność związków elektrowni w Polsce ma duże tradycje – porównanie statutów Towarzystw z lat 30 i aktualnego, uwypukla zbieżność celów – mimo upływu czasu i nieuniknionych różnic. Wspólne wszystkich satutom jest pragnienie działania na rzecz polskiej gospodarki i rozwoju branży, wdrażania postępu technicznego w przemyśle elektroenergetycznym i dbałość o podnoszenie poziomu wiedzy swoich członków i pracowników podsektora wytwarzania.

Tablica 1. Rozwój TGPE. Członkowie zwyczajni i wspierający w latach 1990-2005

* 6 elektrowni po włączeniu do P.K.E S.A. utraciło osobowość prawną